Er zijn een heleboel theorieën over depressie, maar geen van deze theorieën wordt als 'de beste theorie' gezien. Waar men het wel over eens is, is dat een depressie zich op verschillende manieren kan ontwikkelen, waarbij zowel biologische, psychische als sociale factoren een rol (kunnen) spelen.
Een depressie kan op verschillende manieren ontstaan. Het is voor een deel erfelijk bepaald. Dat wil zeggen dat als er in de familie veel depressie voorkomt, de kans dan groter is dat een depressie ook bij andere familieleden optreedt.
De kans is groter, maar het hoeft zeker niet te betekenen dat de depressie ook echt daadwerkelijk ontstaat. We zijn niet alleen afhankelijk van onze 'nature' (datgene wat we vanuit evolutie en erfelijkheid hebben meegekregen), maar de 'nurture' (de opvoeding en omgevingsinvloeden) is ook erg belangrijk. Zowel de nature als de nurture hebben een beschermende invloed, maar kunnen helaas ook een vergrootte kans op een depressie geven.
Voorbeelden van factoren die je tegen een depressie kunnen beschermen zijn:
- Sociale competentie
- Humor
- Intelligentie
- Het vermogen om te genieten
- Weerbaarheid tegen stress
- Een goede lichamelijke gezondheid
- Een veilige hechting
- Goede copingvaardigheden
- Een positieve emotionaliteit (openstaan voor beloning)
- Sociaal zijn
- Spanning zoeken
- Actief betrokken zijn bij de omgeving
- Assertiviteit
Voorbeelden van factoren die de kans op een depressie kunnen versterken zijn:
- Negatieve emotionele gesteldheid (neiging om met sterke emoties als boosheid, angst en verdriet te reageren op prikkels uit de omgeving)
- Een naar binnen gekeerde houding
- Een geringe mate van autonomie
- Een lage zelfwaardering en aangeleerde hulpeloosheid
- Bepaalde denkstijlen (bijvoorbeeld negatief over zichzelf denken bij tegenslag)
- Piekeren
- Dwanggedachten
- Eerder doorgemaakte depressie
- Gebeurtenissen die buiten de controle optreden met een plotselinge en terugkerende karakter
- Opvoedingsproblemen
- Emotionele verwaarlozing in de kindertijd
- Gebrek aan goede vriendschappen
Het biologische ontwikkelingstraject
Wat het depressieve brein precies doet is nog niet helemaal duidelijk. Dat bij een depressie de ingewikkelde balans van signaalstofjes, oftewel neurotransmitters, in het brein verstoord is geraakt, daar zijn de wetenschappers wel over uit. Maar hoe dit nu precies eruit ziet nog niet. Ten dele is het brein verantwoordelijk voor het ontwikkelen van een depressie.
Als iemand somber wordt, bijvoorbeeld doordat er iets ergs gebeurd is, zal de hoeveelheid van de neurotransmitter serotonine in het brein veranderen. Als dit lang zo blijft aanhouden, zal uiteindelijk de balans van neurotransmitters in de hersenen verstoord raken.
Dit kan ertoe bijdragen dat de somberheid zich ontwikkeld in een depressie. Maar de wetenschap begrijpt nog te weinig van hoe dit precies werkt in het brein. Dat serotonine alleen een stemmingsstofje is, is inmiddels achterhaald, het doet namelijk veel meer dan alleen de stemming beïnvloeden.
Serotonine is onder meer belangrijk voor je spijsvertering, beheert je slaap, je hartslag (tot op zekere hoogte), het zwangerschapsverloop, de verdoving van pijn, en de sekslust. Tevens groeit het aantal aanwijzingen dat ook stresssystemen en stresshormonen als cortisol en urocortine een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van een depressie.
Het psychische ontwikkelingstraject
Het cognitieve model van Aaron T. Beck e.a. gaat in op de rol van het denken bij het ontstaan van een depressie. Het denken wordt vormgegeven door 'schema's'. Deze schema's zijn in de ontwikkeling van mensen ontstaan en worden gevormd door ervaringen die ze hebben meegemaakt. Aan de hand van deze opgebouwde schema's screen, codeer en evalueer je gebeurtenissen en waarnemingen.
Het is mogelijk dat er disfunctionele schema's ontwikkeld zijn, die in eerste instantie nog niet duidelijk naar voren komen, maar die door stressvolle situaties op latere leeftijd geactiveerd worden. Deze disfunctionele schema's kunnen mede oorzaak zijn voor het ontstaan van een depressie.
Een disfunctioneel schema dat op een gegeven moment vaak wordt geactiveerd in het denken, zoals "Ik mag niets fout doen, want dan ben ik een mislukkeling", kan leiden tot stress en negatieve emoties en op den duur een depressie. Het is dit cognitieve model die als uitgangspunt wordt gebruikt bij de cognitieve gedragstherapie.
Het sociale ontwikkelingstraject
Een andere visie op het ontstaan van een depressie is de leertheorie van Lewinsohn. Deze theorie gaat ervan uit dat een depressie ontstaat door het wegvallen van sociale bekrachtigers. Met name de afname van plezierige interacties en de toename van aversieve of onplezierige interacties tussen een persoon en zijn omgeving kan mede een oorzaak zijn voor het ontstaan van een depressie.
De diverse bovengenoemde ontwikkelingstrajecten waar langs een depressie kan ontstaan staan vaak niet los van elkaar, maar grijpen in op elkaar en gaan ook vaak samen op. Zo heeft het psychische ontwikkelingstraject, waarbij het denken een rol speelt binnen disfunctionele schema's die geactiveerd worden, ook vaak weer invloed op gedrag in het sociale ontwikkelingstraject. Bijvoorbeeld, iemand die van zichzelf geen fouten mag maken, zal op een gegeven moment misschien werk gaan vermijden zodat hij geen fouten meer maakt, maar daardoor valt er ook positieve sociale bekrachtig weg (geen contact meer met collega's) en komt er negatieve sociale bekrachtiging bij (mensen uit de omgeving reageren niet leuk omdat je geen werk meer hebt).
